Oklop u ovom zamku krije sećanje na srpske ratnike: Kako su nastali KRILATI HUSARI, neustrašivi poljski vitezi

Oklopi poljskih krilatih husara su spektakularni. Na prvi pogled slični nekim drugim viteškim oklopima, oni se razlikuju po jednom veoma neobičnom detalju – ogromnim krilima.

Ovaj dodatak, naravno, nije omogućavao ovim moćnim konjanicima da lete, ali je sigurno ostavljao zastrašujući utisak u očima njihovih neprijatelja.

Oklopi se danas mogu videti u mnogim muzejima Poljske, Belorusije, Litvanije, Letonije… Jedan od vrhunski očuvanih oklopa krilatog husara čuva se u Mirskom zamku, u Belorusiji.

Daleko od Srbije.

Ipak, ovi oklopi poljskih viteza, koliko god to mnogima možda zvučalo neverovatno, povezani su sa Srbijom. I čuvaju sećanje na srpske ratnike.

Konjica stigla iz Srbije

Krilati husari ili, često, poljski husari bili su glavni vid konjice Kraljevine Poljske, a kasnije i Državne zajednice poljske krune i Velike kneževine Litvanije. I mnogi ih smatraju jednim od najboljih ratnika u istoriji.

Ali i ime ovih boraca i njihova tehnika borbe stigli su sa naših prostora.

- Poljski husar bio je hibrid, potomak složene mešavine istočnog i zapadnog porekla. Vojske srednjovekovne Poljske su uglavnom bile zapadnog karaktera, a vitez naoružan kopljem (kopijnik) u punom oklopu činio je njihovu okosnicu. To je počelo da se menja kada je Poljska uspostavila dinastičke veze sa Litvanijom – tada državom koja se prostirala do ruske stepe, sa vojskom oblikovanom mongolskom, ruskom i vizantijskom tradicijom. Nakon Lublinske unije 1569. godine, Poljska i Litvanija postale su „Državna zajednica“ (Rzeczpospolita Obojga Narodow), kojom su vladali jedan izborni kralj i jedan parlament (Sejm), ali su imale nezavisne vojske – naveli su u knjizi „Poljski krilati husari 1576-1775“ Ričard Bžežinski i Velimir Vukšić i dodali:

- Snažne nove tendencije osetile su se u 16. veku, kada su se južne granice Zajednice našle pod pretnjom Turaka osmanlija. Nekada moćno srpsko i mađarsko kraljevstvo već su progutana u osmanskom napredovanju, ali su vekovi balkanskog otpora oblikovali novi tip trupa koji će preživeti i napredovati u Poljskoj – husare.

Raški gusari

Oni navode da se nekad verovalo da su prvi husari bili Mađari regrutovani od jednog od 20 seljaka (nazvanih po reči húsz, što znači 20), i da su se borili stilom preuzetim od Turaka.

- Ali njihovo poreklo seže mnogo dalje. Vizantijski vojni priručnici iz 10. veka pominju laku konjicu poznatu kao chosarioi ili chonsarioi, za koju su regrutovani balkanski narodi, posebno Srbi, i „idealnu za izviđanje i pljačkaške pohode“. Njihovo ime, koje vizantijski istoričari danas redovno prevode kao „husar“, verovatno potiče od reči cursores – „trkači“, klase lake konjice u kasnom Rimskom carstvu. Ova balkanska laka konjica preživela je smanjenje Vizantijskog carstva, mada je srpski izgovor njihovog imena, gusar, poprimio prizvuk „razbojnika“. U 14. veku, srednjovekovna srpska država, poznata i kao Raška po tvrđavi Ras, pala je pod Turke, a mnogi „raški gusari“ našli su utočište u Mađarskoj, gde su pomagali u odbrani južne granice od napredujućih Osmanlija. Mađari su njihovo ime pisali kao huszár – navodi se u knjizi.

Autori navode da su „prvi husari koji su se pojavili u Poljskoj takođe su bili Srbi (poljski Rac)“.

- Godine 1500. nekoliko pojedinačnih „Rašana“, svaki sa malom pratnjom, pojavljuje se u platnim spiskovima vojske kraljevskog dvora. Regrutacija je brzo proširena na Mađare, Poljake i Litvance, a u decembru 1501. godine formirane su prve pune čete hussarorum alias raczew. Njihovo ime na poljskom obično se pisalo usar, ređe husar. Termin husaria se ubrzo pojavio u vojnim registrima – pored cavalleria – kao zbirni oblik u množini – piše u u knjizi „Poljski krilati husari 1576-1775“.

Husari srpskog stila, dodaje se, bili su neoklopljeni, oslanjajući se na veliki asimetrični „balkanski“ štit za odbranu i lako koplje za napad, i po izgledu su bili identični stradiotima ili „Albancima“ u mletačkoj službi (regrutovanim, zapravo, širom Balkana).

Teški husari i velika pobeda

- Brzo su ih zamenili oklopljeni husari mađarskog stila, koji su se pojavili pod uticajem turskih spahija u prvim decenijama 16. veka. U Poljskoj su ovi „teški“ husari opisivani akronimom „p.p.t.d.“ – pancerz, przylbica, tarcza, drzewo (verižnjača, šlem, štit, koplje). Husari naoružani na ovaj način činili su 56 odsto konjice u sjajnoj pobedi Jana Tarnovskog nad Moldavcima kod Obertina 1531. U Poljskoj je zapadni uticaj ostao jači nego u Mađarskoj i sve do 1550-ih husarske čete su uključivale sve manji procenat kopljanika, potpuno oklopljenih u zapadnom stilu, pored husara, koji su i sami često nosili delove zapadnog oklopa. Godine 1576, transilvanijski knez Stefan Batori izabran je za kralja Poljske. On je standardizovao opremu poljskih husara kako bi odgovarala njegovoj ličnoj gardi od 400-500 transilvanijskih i mađarskih husara. Balkanski štit je napušten i većina husara je sada imala metalne prsnike. Novi model husara usvojen je širom poljske i litvanske vojske do 1590-ih – naveli su autori i dodali:

- Do 1575. godine jasno je da su se neka od ovih krila nosila na leđima, ali je opšti utisak da su sva ova rana krila istog „naturalističkog“ tipa kakav su nosili srpski i bosanski izviđači deli i grenzer. Kada je Batori standardizovao husare 1576. godine, ukinuo je štitove – čime je uklonio jedno od omiljenih mesta za kačenje ovih ranih krila. Ali upotreba „pernatih ukrasa“ bila je uslov u njegovim pismima za regrutaciju. Jedna intrigantna mogućnost je da su štitovi nakratko bili zamenjeni drvenim imitacijama krila, nošenim na ruci jahača, kao na karuselu u Štutgartu 1616. godine. Do 1590-ih, pronađeno je novo mesto za krilo na zadnjem delu sedla – sa leve strane, gde jedno krilo ne bi ometalo koplje. Ova rana krila bila su napravljena od jednostavnog niza pera umetnutih u pravu letvicu. Do 1600. godine, jasni prikazi ovih krila postavljenih na sedlo, povremeno nošenih u paru, postaju toliko brojni da ne može biti sumnje da je to bio glavni tip koji se nosio bar do 1650-ih.

(Telegraf Nauka)