Zašto je došlo do propadanja Istočnog rimskog carstva i šta možemo da naučimo iz toga?

Rimsko carstvo bilo je najdugovečnija imperija u istoriji, pa ne čudi što istraživači prošlosti vole da raspravljaju o tome kada je i zašto došlo do njegovog opadanja. Nekad su istoričari za sve krivili istorijske i društvene procese, ali poslednjih decenija mnogi smatraju da iza svega stoje klimatske promene i bolesti. Ipak, novo istraživanje, objavljeno u žurnalu Klio, pokazuje da su takvi zaključci netačni i da za njih nema utemeljenja u istorijskim izvorima.

Rimska imperija nastala je kao kraljevina u 8. veku pre nove ere, prerasla je u republiku 509. godine pre nove ere, pa u carstvo (principat) 31. p. n. e. Iako je Zapadno rimsko carstvo nestalo 476, Istočno rimsko carstvo, mnogo vekova kasnije nazvano Vizantija, nastavilo je da postoji do 1453. i pada Carigrada pod tursku vlast.

Preporučujemo

- Zašto imperije propadaju je pitanje koje fascinira mnoge. Ali u potrazi za odgovorima, dešava se da mašta podivlja. Pojavile su se poslednjih decenija tvrdnje da je do uspona i pada drevnih imperija poput Rima dolazilo zbog klimatskih promena i bolesti. To je dovelo i do diskusije o tome da li je „536. bila najgora godina u istoriji“. Te godine, vulkanska erupcija izbacila je u atmosferu toliko pepela da je u delovima sveta bilo blokirano sunce. Ovo, kombinovano sa serijom vulkanskih erupcija u narednim decenijama, tvrdi se, dovelo je do pada globalne temperature. Između 541. i 544. došlo je i do prve dokumentovane Justinijanove kuge u Istočnom rimskom carstvu (koje se naziva i Vizantijsko carstvo), u kojoj su stradali milioni ljudi – napisali su za The Conversation Lev Kosins, doktorand arheologije na Univerzitetu u Oksfordu, i Hagaj Olšanecki, vandredni profesor na odeljenju za istoriju Univerziteta u Varšavi.

Bez uticaja pepela na istočni Mediteran

Ipak, naveli su oni, studije pokazuju da nema pisanih dokaza o uticaju pepela na istočni Mediteran, a vodi se i debata o trajanju Justinijanove kuge.

- Uprkos tome, postoje mnogi u akademskim krugovima koji tvrde da su promene u klimi i izbijanje kuge bili katastrofalni za Istočno rimsko carstvo. Naše istraživanje, objavljeno u žurnalu Klio, pokazuje da su ove tvrdnje netačne. Do tih zaključaka se došlo posmatranjem izolovanih otkrića i malih studija koje su zatim projektovane na celo Rimsko carstvo. Korišćenje velikih setova podataka sa ogromne teritorije kojom je nekad vladalo Rimsko carstvo predstavlja drugačiji scenario. Naše istraživanje pokazuje da nije bilo nikakvog opadanja u 6. veku, već da je tada došlo do rekordnog skoka populacije i trgovine u istočnom Mediteranu – naveli su Kosins i Olšanecki.

Oni dodaju da su koristili i mikro i velike setove podataka iz različitih zemalja i regiona, a ponovo ispitali i ranije studije poput one iz antičkog grada Eluse u današnjem Izraelu.

- Prethodno istraživanje tvrdilo je da je ovo nalazište imalo opadanje u 6. veku. Nova analiza pomoću radioaktivnog ugljenika, što je metod datiranja objekata od organskih materijala, i analiza keramike pokazali su da taj zaključak nije tačan. Opadanje je počelo tek u 7. veku. Veliki setovi podataka dobijeni su korišćenjem arheoloških istraživanja, iskopavanja i otkrića olupina. Analize baza podataka, u kojima su desetine hiljada nalazišta, korišćene su za mapiranje opštih promena u broju i veličini za svaki period – napisali su istraživači i dodali:

- Sve studije pokazale su nam da nije bilo opadanja u broju stanovnika, ali ni opadanja u ekonomiji u Istočnom rimskom carstvu u 6. veku. Opadanje se desilo u 7. veku, pa ne može da se poveže sa klimatskim promenama ili kugom, koje su se dogodile vek ranije. Čini se da je Istočno rimsko carstvo ušlo u 7. vek na vrhuncu svoje moći. Međutim, pogrešne procene i neuspesi u obračunima sa rivalima iz Persije doveli su celu oblast do opadanja. To je dovelo do slabljenja dve imperije i omogućilo uspon islama.

Istočno rimsko carstvo na svom vrhuncu 565. godine... Foto: Dimitrios Karamitros / Alamy / Alamy / Profimedia

Klimatske promene u drugom delu sveta

Njih dvoje naglašavaju da to ne znači da nije bilo klimatskih promena u ovom periodu u nekim delovima sveta.

- Primera radi, vidljivo je opadanje u materijalnoj kulturi u Skandinaviji u 6. veku, gde je promena klime bila jača. Današnja klimatska kriza je na putu da donese mnogo veće promene od bilo kojih u prošlosti. Nagle promene u odnosu na istorijske fluktuacije okruženja mogu nepovratno da promene svet koji mi poznajemo – napisali su Kosins i Olšanecki.

(Telegraf Nauka/The Conversation)