U dubinama Kislovske slobode otkrivene tajne Moskve: U srcu grada iskopano arheološko blago

Obojene pločice, fragmenti staklenih posuda i keramike, ručno kovani novčići, naprsni krstovi i predmeti za domaćinstvo - ovo je kratak spisak nalaza koje je prikupila ekspedicija Instituta za arheologiju Ruske akademije nauka tokom zaštitnih iskopavanja, sprovedenih u kislovskim ulicama pre rekonstrukcije zgrade muzičke škole Moskovskog državnog konzervatorijuma „P. I. Čajkovski“. Arheolozi su otkrili kulturne slojeve rane Moskve, videli tragove rane gradske izgradnje i dobili bogat materijal koji karakteriše život i svakodnevicu stanovnika ovih mesta od 16. do 19. veka, saopštio je Institut za arheologiju Ruske akademije nauka.

- Arheološka istraživanja Moskve, ako se računa od prvih naučnih istraživanja na levoj obali reke Moskve i radova pre izgradnje prvih linija metroa, traju skoro 100 godina. Na prostranoj beloj mapi rane Moskve, prestonice velikog kneževstva, a zatim i carstva, arheološka iskopavanja otvaraju prozore kroz koje se vide slike poznate iz istorijskih izvora: gusta drvena izgradnja Zarjađa, ulice Kitaj-goroda, Iljinke i Nikoljske bogate retkim nalazima, zanatske radionice, palate 16. i 17. veka, manastiri i groblja. Pri tome nam je skoro nepoznata arheologija imanja i domova običnih Moskovljana. Istraživanja u dubini kislovskih ulica otvaraju pred nama svet moskovskog dvorišta, zanatske slobode, omogućavajući nam da vidimo kako se menjao život građana od 15. do 19. veka u samom srcu Moskve - rekao je Leonid Andrejevič Beljajev, rukovodilac Odeljenja za arheologiju Moskovske Rusije Instituta za arheologiju Ruske akademije nauka i dopisni član Ruske akademije nauka.

Preporučujemo

Teritorija na kojoj su se odvijala iskopavanja nalazi se u dubini kvarta, omeđenog kislovskim ulicama. Svoje ime su dobile po Kislovskoj slobodi – naselju carskih, a zatim i patrijaršijskih kiseljara, koje se od 1565. godine nalazilo na mestu današnjih kislovskih ulica. Kiseljari su dvoru isporučivali kiselu hranu i pića – kiseli kupus, močene jabuke, kisele krastavce, kvas... Takvi proizvodi su bili osnova zimskih zaliha i činili su značajan deo ishrane stanovništva. Nakon likvidacije Opričnog dvora, kiseljari su, po svemu sudeći, prešli u službu Dvora za ishranu Kremlja.

U prvoj polovini 18. veka plemići i trgovci su počeli da kupuju zemlju, formirajući velika imanja. O ranoj izgradnji tog vremena može se suditi po detaljnom planu Moskve „inženjera majora P. Gorihvostova“ iz 1767. godine, na kojem se dobro vide karakteristična dvorišta i velike neizgrađene parcele unutar kvartova – verovatno ostaci velikih povrtnjaka Kislovske slobode. Krajem veka izgrađena su dva imanja koja su postojala do početka 20. veka, a u sovjetsko vreme na njihovim temeljima je izgrađena zgrada Centralne muzičke škole pri Moskovskom konzervatorijumu.

Tokom iskopavanja na površini od 712 kvadratnih metara, istraženo je oko 150 različitih objekata koji odgovaraju različitim periodima istorije proučavanog područja.

Najraniji period istorije, koji se odnosi na 15. vek, nije ostavio jasne arheološke objekte u okviru iskopane površine. Periodu formiranja gradske izgradnje na ovom mestu i kasnijeg postojanja Kislovske slobode pripadaju jame velikih ukopanih ekonomskih objekata – podruma. Nažalost, drvo od kojeg su podrumi bili izgrađeni praktično nije sačuvano u suvom peskovitom tlu, ali su po pronađenim ostacima naučnici uspeli da utvrde da su to bile prostorije ramovsko-stubne konstrukcije.

Hronologiju ranih nalaza preciziraju ručno kovane novčanice, svedoci monetarnih reformi moskovskih vladara s kraja 15. i iz prve polovine 16. veka, među kojima je pronađen veliki moskovski pulo. Među posebno zanimljivim nalazima ovog perioda je mali bakarni viseći krst, u čijem središnjem delu se nalazi slika Spasa Nerukotvornog, a u podnožju - u Moskvi posebno poštovanog Svetog Nikite Besogona. Među zanimljivim nalazima druge polovine 16. veka je mala keramička šolja zapremine ne više od 15 mililitara.

Među najzanimljivijim nalazima u kulturnim slojevima 17. veka su glazirane pećne pločice, minijaturni keramički vrč, naprsni krst od bakarne legure, dekorisan obojenim emajlom.

Na lokalitetu iskopavanja nisu pronađeni tragovi velikih građevina iz 18. i 19. veka. Objekti iz ovog perioda uglavnom su predstavljeni ekonomskim jamama, od kojih su neke bile ispunjene velikim komadima keramičkog posuđa i pećnih pločica. Najverovatnije su ove jame bile namenjene za smeće. Gustina im je veoma visoka. Takođe, na ovom delu su pronađeni ostaci male spoljne peći dimenzija 1,2 sa 1,2 metra, izgrađene na ciglenoj osnovi. Moguće je da je iskopavanje zahvatilo ekonomski deo imanja, koji se nalazio sa strane stambene izgradnje.

Nalazi vezani za ovaj period su karakteristični za iskopavanja centralnog dela Moskve. Među njima se izdvaja serija reljefnih polihromnih facijalnih pločica sa glatkim konveksnim oslikanim medaljonom, na kojem su, između ostalog, prikazani ženski „portreti“. Još jedan zanimljiv nalaz su fragmenti staklenih posuda sa višebojnim oslikavanjem, verovatno doneti iz zapadnih zemalja Stare Rusije, koji su u Moskvi služili kao paradno posuđe. Posebnu pažnju zaslužuju fragmenti činija od ukrasnog kamena koji poslednjih godina privlače sve veći interes istraživača kao verovatan uvoz sa istoka. Drugi izuzetan nalaz, vezan za žensko imanje i predenje vune, je deo špulne sa ukrasom u obliku ptice, vešto izrezbarenim od kosti i ukrašenim kružnim ornamentom. Na jednom od nalaza - fragmentu posude od crno polirane keramike - ispisana je loše čitljiva dvočlana reč.

Najneobičniji nalaz bio je deo velikog keramičkog predmeta, prekrivenog zelenom glazurom, na čijoj su površini utisnuti reljefni ukrasi: biljni ornament i male glave-maskaroni. Još nije sasvim jasno čemu je služio ovaj predmet: možda je bio deo svetiljke ili crkvenog postolja.

- Arheološki radovi na teritoriji Moskve otvaraju širok krug problema vezanih za izdvajanje specifično moskovskih karakteristika u moskovskom materijalu. Dobijeni arheološki materijali, koji su trenutno u fazi kabinetske obrade, mogu značajno dopuniti predstave o materijalnoj kulturi i moskovskom načinu života u periodu od 15. do 19. veka - istakao je Leonid Andrejevič Beljajev.

(Telegraf Nauka/Институ́т археоло́гии Российской академии наук)