Kako su ovce oblikovale ljudsku civilizaciju: Drevni DNKA krije 11.000 godina zajedničke istorije

Ovce su više od 11.000 godina bile ključni deo ljudskog načina života, pružajući meso, mleko i vunu koja je omogućavala toplu, vodootpornu odeću. Danas je teško zamisliti da su prve ovce bile daleko više divlje i raznovrsnije nego one koje poznajemo, one su potekle od muflona, koji i dalje obitavaju u planinskim predelima Evroazije.

Međunarodni tim naučnika, predvođen genetičarima sa Triniti koledža u Dablinu i zooarheolozima sa LMU Minhena i Bavarskih državnih prirodnjačkih kolekcija (SNSB), analizirao je 118 drevnih genoma ovaca kako bi rasvetlio njihovu praistorijsku kulturnu i genetsku evoluciju. Ova studija, objavljena u časopisu Science, obuhvata period od 12.000 godina i prostire se od Mongolije do Irske, piše Phys.org.

Preporučujemo

Analize DNK pokazale su da su ovce pripitomljene pre više od 11.000 godina u zapadnom delu severnog Plodnog polumeseca, današnjoj Turskoj. Genetski uzorci iz centralne Turske pokazali su da su ove prve domaće ovce preci kasnijih populacija u široj regiji. Ovo otkriće potvrđuje da su ljudi tada lovili i postepeno pripitomljavali divlje muflone, stvarajući prve generacije domaćih ovaca.

Zanimljivo je da su još pre 8.000 godina stočari u Evropi svesno birali ovce prema boji vune, što predstavlja najraniji poznati primer ljudske selekcije životinja prema estetskim kriterijumima. Genetičke analize otkrile su da su tadašnji farmeri preferirali ovce sa specifičnim genima za boju vune, posebno onima povezanim sa genom KIT, koji je odgovoran za belu boju dlake kod stoke. Slični dokazi su pronađeni i kod koza, što pokazuje da su rani stočari, poput današnjih farmera, cenili lepotu i neobičnost svojih životinja.

Do pre 8.000 godina, genomi domaćih ovaca u Evropi počeli su da se razlikuju od onih u Iranu i Centralnoj Aziji. Međutim, ljudi su nastavili da prenose ovce sa istoka na zapad, mešajući njihove genetske osobine.

Prva velika genetska promena desila se pre oko 7.000 godina, kada su ovce sa Bliskog istoka počele da se šire ka zapadu, prateći ljudske migracije i kulturne uticaje iz Mesopotamije. Druga značajna promena dogodila se pre oko 5.000 godina, kada su nomadski pastiri sa evroazijskih stepa započeli svoje masovne migracije ka zapadu. Ovi pastiri nisu samo promenili ljudsku genetiku Evrope, već i genetiku domaćih životinja mešaajući ih sa novim varijetetima.

Upravo u tom periodu, ovce su postale još važniji izvor ne samo mesa, već i mleka i mlečnih proizvoda poput sira. Zanimljivo je da su tragovi gena povezanih sa obradom mleka pronađeni upravo u ovom periodu, što sugeriše da su ljudi tada počeli u većoj meri da konzumiraju mlečne proizvode. Ova evolucija nije bila slučajna, stočarstvo je omogućilo preživljavanje nomadskih zajednica, a mlečni proizvodi su im davali dragoceni izvor hrane tokom dugih migracija.

- Jedno od naših najzanimljivijih otkrića bila je velika praistorijska migracija ovaca iz evroazijskih stepa u Evropu tokom bronzanog doba. Ovo se poklapa s poznatim ljudskim migracijama iz tog perioda, što sugeriše da su ljudi sa sobom donosili i svoja stada – naglašava dr Kevin Dejli sa Univerziteta u Dablinu, prvi autor studije.

Ova studija pokazuje da su ovce igrale presudnu ulogu u razvoju ljudske kulture i ekonomije kroz milenijume.

- Ovo istraživanje pokazuje kako se odnos između ljudi i ovaca razvijao kroz milenijume. Od prvih dana domestikacije do razvoja vune kao ključnog tekstilnog resursa, ovce su igrale vitalnu ulogu u kulturnom i ekonomskom razvoju čovečanstva – objašnjava profesor Dan Bredli sa Triniti koledža u Dablinu, vođa istraživanja.

Pored vune i mlečnih proizvoda, ovce su bile ključne za preživljavanje nomadskih pastirskih zajednica koje su naseljavale velike prostore Evroazije. Njihova sposobnost da prežive u surovim uslovima i njihova vrednost kao izvor hrane i sirovina učinili su ih nezamenjivim pratiocima ljudskih populacija.

Interesantno je da su se u ovom periodu pojavile i prve specijalizovane rase ovaca, prilagođene različitim klimatskim uslovima. Na primer, dok su ovce u centralnoj Aziji bile otpornije na surove zime, one u Mediteranu su imale mekšu vunu prilagođenu toplijoj klimi. Ova raznolikost je direktno oblikovala razvoj različitih ekonomskih sistema, dok su neka društva razvila jake trgovačke mreže bazirane na vuni, druga su se specijalizovala za proizvodnju mleka i mesa.

- Naša studija, dok ubedljivo usklađuje morfološke i genomske dokaze o geografskom poreklu domaćih ovaca, jasno pokazuje da je potrebno dodatno transdisciplinarno istraživanje kako bi se razjasnili obrasci širenja i selekcije brojnih lokalnih rasa koje danas postoje u Evroaziji i Africi – navodi Joris Peters, profesor paleoantropologije na LMU Minhenu i jedan od autora studije.

On ističe da su potrebna dalja istraživanja kako bi se u potpunosti razumela raznovrsnost ovčjih rasa i njihovih migracionih obrazaca.

Ova studija ne samo da potvrđuje dugotrajnu i složenu vezu između ljudi i ovaca, već pokazuje i kako su ove životinje oblikovale ljudsku civilizaciju kroz istoriju. Od ranih dana domestikacije do masovnih migracija u bronzanom dobu, ovce su bile mnogo više od običnih životinja, one su bile ključni pokretač ekonomskih i kulturnih promena koje su oblikovale svet kakav danas poznajemo.

Dok su naučnici sada uspeli da rekonstrušu ključne aspekte njihove genetske istorije, predstojeća istraživanja pomoći će da se još bolje razume kako su različite rase ovaca nastale i kako su one, zajedno s ljudima, nastavile svoju zajedničku evoluciju širom sveta.

(Telegraf Nauka / Phys.org)