Monumentalna građevina iz perioda Uruka otkrivena na lokaciji Kani Šaje na severu Iraka

Istraživači sa portugalskog Univerziteta u Koimbri objavili su otkriće monumentalne strukture na arheološkoj lokaciji Kani Šaje u pokrajini Sulejmanija, u podnožju planina Zagros.

Ova pronalazak daje nove uvide u rani urbani i politički razvoj drevnog Bliskog istoka, naročito tokom perioda Uruka (oko 3300–3100 godine pre nove ere) — vremena koje se često smatra svitanjem civilizacije.

Preporučujemo

Arheološki projekat Kani Šaje obavio je još jednu uspešnu kampanju iskopavanja. Arheolozi opisuju lokaciju kao najvažniju istočno od reke Tigar za razumevanje ljudskog naseljavanja između četvrtog i trećeg milenijuma pre nove ere.

Iskopavanja na vrhu veštačkog brega (tel) otkrila su monumentalnu građevinu službene ili verske prirode, verovatno iz perioda Uruka, koji se smatra prvom svetskom metropolom i ključnim centrom ranog formiranja države na jugu Mesopotamije.

Otkriće na lokaciji Kani Šaje pokazuje da se kulturni i politički uticaj Uruka protezao mnogo dalje od mesopotamskih ravnica, u planinske regione Zagrosa.

Dva izuzetna artefakta su pronađena unutar zgrade: fragment zlatnog priveska, što ukazuje na pristup plemenitim metalima i prisustvo elite ili ritualnih praksi u oblasti koja je nekad smatrana perifernom zajednicom; i cilindrični pečat karakterističan za period Uruka, korišćen u administrativnim i birokratskim praksama — simbolima organizovane vlasti i uprave.

Arheolozi su takođe pronašli dekorativne zidne konuse, karakteristične za monumentalnu arhitekturu Uruka, korišćene za ukrašavanje hramova i javnih zgrada. Ove odlike podržavaju tumačenje strukture na lokaciji Kani Šaje kao javnog ili ceremonijalnog kompleksa, potencijalno povezanog sa verskim ili upravnim aktivnostima.

Ako se potvrdi monumentalni karakter ove zgrade, to bi moglo značajno promeniti razumevanje odnosa između Uruka i takozvanih perifernih regiona, pokazujući da mesta kao što je Kani Šaje nisu bila marginalna, već da su imala bitnu ulogu u kulturnom i političkom širenju rane urbane civilizacije.

Rađanje civilizacije

Period Uruka, nazvan po drevnom gradu na prostoru današnjeg Iraka, predstavlja ključnu fazu u ljudskoj istoriji. Tada su nastali prvi gradovi, pisanje (protoklinasto pismo), organizovana religija i centralizovana administracija. Ekonomski i politički uticaj Uruka protezao se preko Plodnog polumeseca, povezujući Mesopotamiju sa Anadolijom, Levantom i planinama Zagros putem trgovačkih mreža i kulturne razmene.

Pronalasci poput ovih na lokaciji Kani Šaje pomažu naučnicima da rekonstruišu kako su se ideje o upravi, arhitekturi i umetnosti širile iz mesopotamskih nizija u susedna planinska društva. Prisustvo cilindričnih pečata i dekorativnih motiva u stilu Uruka u Zagrosu ukazuje na zajednički kulturni jezik moći koji je prevazilazio geografiju.

Pored slojeva iz perioda Uruka, tekuća iskopavanja na lokaciji Kani Šaje takođe su otkrila kasnije slojeve naseljavanja iz helenističko-partskog perioda (247 godine pre nove ere – 224 godine nove ere) i novoasirskog perioda (oko 911–609 godine pre nove ere). Ova otkrića potvrđuju dugoročni strateški i kulturni značaj lokacije. Među novoasirskim ostacima je pronađen još jedan cilindrični pečat, što sugeriše da je Kani Šaje zadržao regionalni značaj u imperijalnoj mreži.

Ova kontinuirana naseljenost tokom više milenijuma naglašava ulogu lokacije kao raskrsnice između Mesopotamije i Zagrosa, granice na kojoj su se sretali razni narodi i carstva, ostvarivali interakciju, razmenjivali robu i ideje.

Arheološki projekat Kani Šaje okuplja istraživače sa Univerziteta u Koimbri, Univerziteta u Algarveu i Kembričkog univerziteta, kao i eksperte iz uprave za baštinu Kurdistana i međunarodne stručnjake. Glavni finansijeri su Portugalska fondacija za nauku i tehnologiju i Kembrički univerzitet, uz bitnu saradnju kurdskih kulturnih institucija.

Pronalazak monumentalne zgrade iz perioda Uruka na lokaciji Kani Šaje ne samo da obogaćuje naše razumevanje mesopotamske civilizacije, već i dovodi u pitanje tradicionalne modele „centra i periferije“. Umesto da budu pasivni primaoci uticaja, izgleda da su zajednice u planinama Zagros bile aktivni učesnici u formiranju ranih složenih društava.

Dok arheološki dokazi nastavljaju da izlaze na videlo, Kani Šaje se pokazuje kao ključno mesto za razumevanje kako su se prvi urbani eksperimenti na svetu širili preko različitih terena, povezujući srce Mesopotamije sa planinama koje su oblikovale drevni Bliski istok.

(Telegraf Nauka/ArkeoNews)