Pronađen krivac za prvu pandemiju u istoriji: Ova bakterija i danas ubija! Tajnu otkrilo 8 zuba

Istraživači su, po prvi put, pronašli genomske dokaze o bakteriji krivoj za prvu zabeleženu pandemiju u istoriji – Justinijanovu kugu. Ova epidemija nazvana po vizantijskom caru i jednom od najuticajnijih vladara opisana je u istočnom Sredozemlju pre skoro 1.500 godina.

Do ovog otkrića došao je interdisciplinarni tim sa Univerziteta Južne Floride i Atlantskog univerziteta Floride, u saradnji sa kolegama iz Indije i Australije. Oni su identifikovali bakteriju Yersinia pestis, mikrob koji uzrokuje kugu, u masovnoj grobnici u drevnom gradu Džerašu u Jordanu, u blizini epicentra pandemije. Revolucionarno otkriće definitivno povezuje patogen sa Justinijanovom kugom, koja je trajala od 541. do 750, saopštio je Univerzitet Južne Floride (USF).

Preporučujemo

Vekovima su istoričari raspravljali o tome šta je izazvalo razornu epidemiju koja je usmrtila desetine miliona ljudi, preoblikovala Istočno rimsko carstvo (Vizantiju) i promenila tok zapadne civilizacije. Uprkos posrednim dokazima, direktan dokaz o odgovornom mikrobu ostao je nedostižan, što je karika koja je nedostajala u priči o pandemijama.

Najnoviji slučajevi kuge

Dva rada, jedan u žurnalu Pathogens, drugi u žurnalu Genes, pružaju ove dugo tražene odgovore, nudeći novi uvid u jednu od najznačajnijih epizoda u ljudskoj istoriji. Otkriće takođe naglašava kontinuiranu relevantnost kuge danas: iako retka, Yersinia pestis i dalje kruži širom sveta. U julu je stanovnik severne Arizone preminuo od plućne kuge, najsmrtonosnijeg oblika infekcije Y. pestis, što je bila prva takva smrt u SAD od 2007. godine, a samo prošle nedelje još jedna osoba u Kaliforniji je bila pozitivna na ovu bolest.

- Ovo otkriće pruža dugo traženi konačni dokaz o prisustvu Y. pestis u epicentru Justinijanove kuge. Vekovima smo se oslanjali na pisane izveštaje koji opisuju razornu bolest, ali nam je nedostajao bilo kakav čvrst biološki dokaz o prisustvu kuge. Naši nalazi pružaju deo slagalice koji je nedostajao, nudeći prvi direktan genetski uvid u to kako se ova pandemija odvijala u srcu carstva - rekao je dr Rejs H. J. Džijang, vodeći istraživač studija i vanredni profesor na Koledžu za javno zdravlje Univerziteta Južne Floride.

Yersinia pestis, bakterija koja izaziva kugu / Foto: Wikimedia Commons/Rocky Mountain Laboratories, NIAID, NIH/Ras67

Justinijanova kuga se prvi put pojavila u istorijskim zapisima u Peluzijumu (današnji Tel el-Farama) u Egiptu, pre nego što se proširila širom Istočnog rimskog carstva. Iako su tragovi Y. pestis prethodno bili pronađeni hiljadama kilometara daleko u malim zapadnoevropskim selima, nijedan dokaz nikada nije pronađen unutar samog carstva ili blizu srca pandemije.

- Koristeći ciljane tehnike analize drevne DNK, uspešno smo izdvojili i sekvencirali genetski materijal iz 8 ljudskih zuba iskopanih iz grobnica ispod nekadašnjeg rimskog hipodroma u Džerašu, gradu udaljenom samo 320 kilometara od drevnog Peluzijuma - rekao je Greg O’Kori-Krou , koautor i profesor istraživač na Okeanografskom institutu Harbor Branch Atlantskog univerziteta Floride.

Genomska analiza je otkrila da su žrtve kuge nosile skoro identične sojeve Y. pestis, potvrđujući po prvi put da je bakterija bila prisutna u Istočnom rimskom carstvu između 550. i 660. godine n.e. Ta genetska uniformnost sugeriše brzu, razornu epidemiju koja je u skladu sa istorijskim opisima kuge koja je uzrokovala masovnu smrt.

- Lokalitet u Džerašu nudi redak uvid u to kako su drevna društva reagovala na katastrofu javnog zdravlja. Džeraš je bio jedan od ključnih gradova Istočnog rimskog carstva, dokumentovano trgovačko središte sa veličanstvenim građevinama. Činjenica da je mesto nekada izgrađeno za zabavu i građanski ponos postalo masovno groblje u vanrednim vremenima pokazuje da su urbani centri vrlo verovatno bili preopterećeni - rekao je Džijang.

Prateća studija smešta otkriće iz Džeraša u širi evolutivni kontekst. Analizirajući stotine drevnih i modernih genoma Y. pestis – uključujući i one novootkrivene iz Džeraša – istraživači su pokazali da je bakterija kružila među ljudskim populacijama milenijumima pre izbijanja Justinijanove kuge.

Tim je takođe otkrio da kasnije pandemije kuge, od Crne smrti u 14. veku do slučajeva koji se i danas pojavljuju, nisu potekle od jednog zajedničkog soja. Umesto toga, nastajale su nezavisno i više puta iz dugotrajnih životinjskih rezervoara, izbijajući u više talasa širom različitih regiona i epoha. Ovaj ponavljajući obrazac stoji u oštroj suprotnosti sa pandemijom SARS-CoV-2 (kovid-19), koja je nastala iz jednog događaja prelaska sa životinje na čoveka i evoluirala prvenstveno kroz prenos sa čoveka na čoveka.

Biološki događaji koji se ponavljaju

Zajedno, ova značajna otkrića menjaju razumevanje načina na koji pandemije nastaju, ponavljaju se i šire, i zašto ostaju trajna karakteristika ljudske civilizacije. Istraživanje naglašava da pandemije nisu jednokratne istorijske katastrofe, već ponavljajući biološki događaji podstaknuti ljudskim okupljanjem, mobilnošću i promenama u životnoj sredini – teme koje su i danas relevantne.

- Ovo istraživanje je bilo i naučno ubedljivo i lično dirljivo. Pružilo je izvanrednu priliku da se udubimo u proučavanje ljudske istorije kroz prizmu drevne DNK u vreme kada smo i sami živeli kroz globalnu pandemiju. Jednako duboko je bilo iskustvo rada sa drevnim ljudskim ostacima – pojedincima koji su živeli, patili i umrli pre više vekova – i korišćenje moderne nauke kako bi se pomoglo u otkrivanju i deljenju njihovih priča. To je ponizan podsetnik na našu zajedničku ljudskost kroz vreme i dirljivo svedočanstvo o moći nauke da da glas onima koji su dugo bili tihi - rekao je Greg O’Kori-Krou.

Foto: Shutterstovk/ Michal Szymanski

- Borimo se sa kugom nekoliko hiljada godina i ljudi i danas umiru od nje. Poput kovida, ona nastavlja da evoluira, a mere suzbijanja očigledno ne mogu da je se otarase. Moramo biti oprezni, ali pretnja nikada neće nestati - rekao je Džijang.

Car Justinijan I ili Justinijan Veliki bio je car Istočnog rimskog carstva od 527. do 565. Pod svoju kontrolu je vratio mnoge oblasti nekadašnjeg Rimskog carstva, poput severne Afrike, delova Iberijskog i Apeninskog poluostrva. Zbog toga ga mnogi nazivaju i poslednjim Rimljaninom.

(Telegraf Nauka/University of South Florida)