Kakvo otkriće! Tačno na mestu gde se danas ubijaju Rusi i Ukrajinci pre 6.500 godina desilo se nešto čudesno

Portal Science objavio je tekst o poreklu indoevropskog jezika, koji prenosimo.

"Danas polovina svetske populacije govori nekim od indoevropskih jezika, u koje spadaju engleski, ruski, grčki, bengalski i mnogi drugi. Stoga ne čudi što su generacije naučnika opsednute misterijom o poreklu indoevropskog jezika i tome ko ga je prvi govorio. Dva rada objavljena danas u časopisu Nature nude neke od najjasnijih dokaza do sada: DNK dokazi sugerišu da se rani oblik indoevropskog jezika prvi put govorio između 4400. i 4000. godine pre nove ere u centralnoj Evroaziji, a zatim se raširio širom sveta hiljadu godina kasnije.

Preporučujemo

„Ovo je fantastičan skup novih podataka koji se dugo čekao“, kaže Volfgang Hak, paleogenetičar iz Instituta Maksa Planka za evolucionu antropologiju, koji nije bio uključen u istraživanje. „Zaista dopunjava sliku.“

Potraga za poreklom indoevropskog jezika ima mračnu prošlost. Ozloglašeno je da je igrala ulogu u nacističkim i drugim rasističkim ideologijama koje su pretpostavljale da je čista „arijevska“ rasa bila odgovorna za širenje indoevropskih jezika iz jedne drevne postojbine.

Novo istraživanje otkriva daleko složeniji nastanak. Ono se oslanja na analize drevne DNK sprovedene u poslednjih deset godina, koje pokazuju da gotovo svuda gde se danas govore indoevropski jezici, ljudi dele gene sa malom grupom ljudi koji su pre 5300 godina živeli na stepama današnje Ukrajine i Rusije, poznatom kao kultura Jamnaja.

Jamnajci su bili stočari koji su oko 3300. godine pre nove ere usvojili točkove i kola. U roku od nekoliko vekova, njihovi geni pojavljuju se širom Evroazije, od Mongolije do stepskih predela istočne Evrope. „To je najveća migracija u Evropu u poslednjih 5000 godina“, kaže Dejvid Entoni, arheolog sa Univerziteta Harvard i koautor oba nova istraživanja.

Međutim, prema jednom od novih radova, indoevropski jezik prethodi Jamnajcima. Istraživanje koristi podatke iz arheologije, lingvistike i genetike — uključujući više od 400 novoizsekvenciranih genoma ljudi koji su živeli u tom regionu — da bi tvrdilo da se ova jezička porodica prvi put pojavila pre oko 6400 godina na travnatim ravnicama severno od Crnog mora, gde se mešala raznolika populacija drevnih naroda. Ova kasnobronzana mešavina uključivala je ribare koji su živeli duž rečnih dolina, lovce-sakupljače koji su migrirali sa severa duž slivova Volge, Dona i Dnjepra, kao i farmere iz podnožja Kavkaza.

Počevši od oko 4400. godine pre nove ere, različiti genetski tokovi su se stopili u ono što autori nazivaju „Kavkasko-Donjevolškom klinom“ (CLV). Mnoge kasnije grupe, uključujući Jamnajce, vode poreklo iz ove mešovite populacije. „Ovo je suprotno od onoga što su ljudi zamišljali – od one zlokobne ideje iz 20. veka da su negde postojali čisti Indoevropljani“, kaže harvardski genetičar Josif Lazaridis, koji je koautor oba nova rada sa naučnicima iz Ukrajine, Rusije i drugih zemalja. „Ne nalazimo neku starosedelačku populaciju koja je usavršavala svoj jezik i spremala se da osvoji svet. To je zapravo kontaktna zona.“

Oko 400 godina kasnije, autori tvrde, ljudi sa CLV poreklom, koji su živeli duž Volge, migrirali su na jug, prešavši Kavkaz u Anadoliju, donoseći sa sobom ranu verziju indoevropskog jezika. Tokom milenijuma, taj jezik se razvio u hetitski — prvi indoevropski jezik koji je zapisan.

U međuvremenu, prema drugom radu, CLV grupe na stepama su nastavile da apsorbuju i integrišu dolazeće populacije, uključujući lovce-sakupljače koji su živeli između Dnjepra i Dona. „To stvara kulturu iz koje se pojavljuju Jamnajci“, kaže Lazaridis. „Zaista je fascinantno“, dodaje lingvista Gus Kronen sa Univerziteta u Lajdenu, koji nije bio deo novog istraživanja. „Uspevaju da pokažu odakle su Jamnajci potekli i kako se ta populacija formirala.“

Kasnije širenje Jamnaja DNK širom Evrope u praistoriji poklapa se sa vremenskim okvirom i putevima koje lingvisti predlažu za širenje indoevropskih jezika, koje je počelo između 3300. i 3000. godine pre nove ere.

Kronen smatra da su dokazi jaki, ali napominje da priča ostaje posredna. „Jezik se prenosi društveno, a ne biološki – ne postoji nužno direktna veza između jezika i porekla“, kaže on.

Neposredno pre nego što je njihova ekspanzija počela, izgleda da su Jamnajci preživeli neku katastrofu, možda izazvanu klimatskim promenama ili epidemijom. Naselja širom regiona su propala, a populacije su se smanjile ili nestale. Analiza DNK kasnijih Jamnajskih populacija pokazuje da su, neposredno pre širenja, samo nekoliko hiljada ljudi doprinelo njihovom genetskom fondu.

Zatim su došli točkovi, kola i stočarstvo. „To je jedno selo ili nekoliko sela koja se šire neverovatno brzo“, kaže Dejvid Rajh, harvardski genetičar koji je predvodio istraživanje. „U roku od nekoliko stotina godina, rastu i do 10 ili čak 100 puta i šire se preko ogromnog regiona, od Mongolije do Mađarske, prenoseći protoindoevropski jezik sa sobom.“

„To je bila grupa na ivici izumiranja koja je preokrenula sudbinu“, dodaje Hak.

Istraživanje se oslanja na decenije rada. Ostaci ljudi analizirani u studiji potiču iz širokog pojasa Evroazije, od grobnih humki u današnjoj Rusiji i Ukrajini do groblja u Turskoj i Mađarskoj. Mnogi su iskopani još u sovjetskoj eri.

Nedavne političke tenzije gotovo su osujetile rad. Nakon što je Rusija izvršila invaziju na Ukrajinu 2022. godine, ukrajinski naučnici su odbili da budu navedeni kao koautori zajedno sa ruskim kolegama. Rezultati, koji su prvobitno činili jedinstven skup podataka, podeljeni su u dva rada – jedan koristi naziv „Jamnaja“, dok drugi koristi „Jamna“, što je preferirani ukrajinski termin. „Pod ovim okolnostima, neverovatno je da su ova dva rada objavljena zajedno“, kaže arheolog Volker Hajd sa Univerziteta u Helsinkiju, koji je ranije sarađivao sa oba tima, ali nije bio koautor nijednog rada.

Potvrđivanje DNK rezultata novim arheološkim istraživanjima na terenu biće izazovno. „Mesto gde su Jamnajci postali ono što jesu danas je linija fronta u Ukrajini“, kaže Aleksej Nikitin, molekularni arheolog sa Univerziteta Grand Veli i koautor ukrajinskih rezultata. „Mnogi spomenici povezani sa Jamnajskom kulturom nalaze se na okupiranoj teritoriji. Trebaće godine da se sve detaljno istraži.“

(Telegraf Nauka/Science.org)