Medicinska revolucija: Prvi put dozvoljena CRISPR tehnologija izmene gena za lečenje opasnih bolesti

Foto: GRAZVYDAS J / Panthermedia / Profimedia

Prvi medicinski tretman koji koristi takozvanu CRISPR tehnologiju izmene gena odobren je u Velikoj Britaniji, a očekuje se da u decembru bude odobren i u SAD, piše LiveScience. Lek Exa-cel, poznat i po imenu kasgevi (Casgevy), odobrila je Regulatorna agencija za lekove i zdravstvene proizvode (MHRA) Ujedinjenog Kraljevstva i to za lečenje dve bolesti – srpaste anemije i beta talasemije.

Ova odluka je istorijska, navodi LiveScience, i mogla bi da pokrene novu eru genetske terapije. Međutim, ostaje mnogo pitanja oko dostupnosti tretmana i dugoročne bezbednosti uprkos tome što ovo predstavlja svojevrsnu medicinsku revoluciju.

Preporučujemo

Šta leči prva odobrena CRISPR terapija?

Britanija je dozvolila da se kasgevi koristi za lečenje srpaste anemije i beta talasemije. U oba slučaja reč je o doživotnim, genetskim poremećajima koje izazivaju mutacije u genima koji kodiraju hemoglobin, protein neophodan crvenim krvnim zrncima za transport kiseonika po telu.

Srpasta anemija spada u grupu hemolitičkih anemija, a odlikuje se prisustvom abnormalnog tipa hemoglobina u eritrocitima. Bolest ima hroničnu evoluciju isprekidanu krizama bolova i hemolize. Veruje se da pogađa oko 20 miliona ljudi. Beta talasemija pogađa jednog od 100.000 ljudi širom sveta. Pacijenti ne proizvode dovoljno hemoglobina, što dovodi do teških oblika anemije, pa je u mnogim slučajevima neohodna redovna transfuzija crvenih krvnih zrnaca.

Kako kasgevi deluje?

Kasgevi je zasnovan na revolucionarnoj tehnici nazvanoj CRISPR, nastaloj 2012. Sistem CRISPR seče gene iz DNK korišćenjem enzima Cas9. Ove molekularne makaze navode deo molekula RNK. Tehnologija je preuzeta iz prirodnog odbrambenog mehanizma bakterija i arheja razvijenog za borbu protiv virusa.

Kasgevi cilja gen BCL11A, koji kodira protein koji normalno reguliše prelazak fetalne verzije hemoglobina u odraslu verziju brzo nakon rođenja. Međutim, kod pacijenata sa srpastom anemijom i beta talasemijom odrasla verzija hemoglobina je defektna.

For only the second time in 2 decades, a new sickle cell treatment has been approved for use in the NHS. We're delighted. Casgevy is a gene editing therapy and can reduce the symptoms of the condition. Read more here https://t.co/tteToJSPx8 pic.twitter.com/w6g5ZX9PP0— Sickle Cell Society (@SickleCellUK) November 16, 2023

Cilj leka je da onesposobi BCL11A i dozvoli telu da nastavi da stvara fetalni hemoglobin. Da bi to uradili, matične ćelije koje stvaraju krv uzimaju se iz koštane srži pacijenata, pa se gen BCL11A menja pomoću kasgevija u laboratoriji. Nove modifikovane ćelije sa funkcionalnim hemoglobinom se zatim vraćaju u telo pacijenta, ali tek nakon hemoterapije kojom se eliminišu neizmenjene ćelije iz koštane srži.

- Pacijent će možda morati da provede najmanje mesec dana u bolnici dok se tretirane ćelije smeste u koštanu srž i počnu da prave crvena krvna zrnca sa stabilnom formom hemoglobina – navedeno je u saopštenju MHRA.

Prema rezultatima kliničkih studija, kasgevi je obnovio proizvodnju hemoglobina kod pacijenata. Čak 28 od 29 pacijenata sa srpastom anemijom nije imalo bolne epizode najmanje godinu dana posle tretmana, dok 39 od 42 pacijenta sa beta talasemijom nije imalo potrebe za transfuzijom crvenih krvnih zrnaca tokom istog perioda.

Da li je kasgevi bezbedan?

Tokom kliničkih ispitivanja nisu otkriveni problemi sa kesgovijem koji bi ugrozili pacijente, ali jesu primećene neke nuspojave poput visoke temperature i umora. Oba istraživanja su nastavljena da bi se utvrdila bezbednost leka na duge staze. Ipak, postoji zabrinutost oko bezbednosti ove vrste terapija.

The world’s first CRISPR therapy is approved: who will receive it? https://t.co/qD0qii02U6 pic.twitter.com/j2O63Iu43U— Nature Biotechnology (@NatureBiotech) November 22, 2023

- Poznato je da CRISPR može da dovede do neželjenih genetskih modifikacija sa nepoznatim posledicama na tretirane ćelije. Ključno je videti sve podatke o sekvencioniranju celog genoma ovih ćelija pre zaključaka – rekao je Dejvid Rueda, šef Molekularne i ćelijske biofizike Imperijalnog koledža Londona, za UK Science Media Center.

Ne zna se kad će ovaj lek biti dostupan pacijentima, ali imajući u vidu da genska terapija košta i po nekoliko miliona dolara, pretpostavlja se da ni kasgevi neće biti izuzetak.

(Telegraf Nauka/LiveScience)