Stalagmit u meksičkoj pećini otkriva trajanje i jačinu suša tokom propasti Maja pre 1.000 godina

Stalagmit duboko u pećini na poluostrvu Jukatan ukazuje da su brojne suše, uključujući jednu koja je trajala 13 godina, možda doprinele propasti Maja u toj oblasti pre 1.000 godina.

Proučavajući formiranje minerala, istraživači su dobili detaljnu sliku padavina po sezonama, što je omogućilo da se temeljito uporede klimatski podaci sa arheološkim svedočanstvima.

Preporučujemo

Iako je uzrok – ili uzroci – propasti Maja na Jukatanu još neizvestan, mnogi naučnici misle da su suše imale veliku ulogu. Ranije studije sugerisale su dešavanje višegodišnjih suša u južnom Meksiku tokom 9. i 10. veka, u takozvanom terminalnom klasičnom periodu. Populacije Maja u regionu opadale su tokom tog perioda, dok su se druge uspešno razvijale na severu, gde je klimat bio suvlji.

„Postoji više teorija o tome šta je uzrokovalo propast, kao što su promena trgovinskih ruta, rat ili velika suša, baziranih na arheološkim svedočanstvima koja su Maje ostavile. Međutim, tokom poslednjih nekoliko decenija, počeli smo da saznajemo mnogo o tome šta se desilo Majama i zašto, kombinujući arheološke podatke sa klimatskim dokazima“, kaže Danijel Džejms sa Kembričkog univerziteta.

Radi boljeg razumevanja kišnih obrazaca tokom terminalnog klasičnog perioda, istraživači su proučavali godišnje slojeve rasta stalagmita iz pećine u blizini opštine Teko na Jukatanu.

Poput godova drveta, ovi slojevi beleže informacije o tome koliko vode je stalagmit primio od kapanja sa plafona pećine u datoj godini. Varijacije u hemijskom sastavu svakog sloja daju informacije o padavinama u kišnoj sezoni svake godine, koja traje od maja do oktobra.

„Poznavanje prosečnih godišnjih padavina ne govori nam tako mnogo kao znanje kakva je bila svaka individualna kišna sezona. Izolovanje kišne sezone omogućava nam da precizno pratimo trajanje suše tokom te sezone, što određuje uspeh useva“, kažu istraživači.

Utvrđeno je da je bilo osam suša tokom kišnih sezona koje su trajale duže od tri godine između 871. i 1021, neke razvojene samo jednom vlažnom godinom. Ovi dugi suvi periodi su ugrozili majansku poljoprivredu i možda izazvali masovna gladovanja.

Iako su Maje u regionu pažljivo upravljale vodom u rezervoarima i cisternama, suše su verovatno bile toliko velike da su destabilizovale regionalni glavni grad Ušmal. Maje su prekidale gradnju spomenika i zapisivanje datume na njima tokom tih sušnih perioda, a politički sistem je propao nekoliko godina nakon najveće suše, kažu istraživači.

Međutim, druga mesta, kao obližnja Čičen Ica, izdržala su suše. Iako zapisivanje datuma na spomenicima prestaje tokom suša, to mesto se oporavilo, verovatno zbog oslanjanja na svoju široku trgovinsku mrežu za poljoprivredne kulture iz centralnog Meksika.

Nalazi istraživanja daju jasniju sliku propasti Maja na Jukatanu tokom terminalnog klasičnog perioda i omogućiće naučnicima da uporede detaljnije klimatske podatke sa arheološkim dokazima o društvenoj promeni.

„Nije bilo moguće direktno uporediti istoriju individualnih majanskih lokacija sa prethodnim znanjem o klimatskim svedočanstvima“, kaže Džejms. „Stalagmiti nam omogućavaju pristup detaljima koji su nedostajali“.

Detaljna analiza izotopa kiseonika u stalagmitu omogućila je da se utvrde nivoi padavina za individualne kišne i suve sezone između 871. i 1021, što se poklapa sa terminalnim klasičnim periodom majanske civilizacije. Ovo je prvi put da je bilo moguće izolovati kišne uslove za individualne kišne i suve sezone tokom tog perioda propasti Maja.

Tokom terminalnog klasičnog perioda, krečnjački gradovi Maja na jugu bili su napušteni i dinastije su okončane, dok se jedna od velikih civilizacija drevnog sveta pomerala na sever i izgubila veliki deo svoje političke i ekonomske moći.

Podaci iz stalagmita pokazali su da je bilo osam suša tokom kišnih sezona u trajanju od najmanje tri godine u tom periodu, a najduža suša je trajala 13 uzastopnih godina.

Majanska piramida poznata kao El Kastiljo u Čičen Ici. Foto: Wikipedia

Ovi kimatski podaci su u skladu sa postojećim istorijskim i arheološkim dokazima: izgradnja spomenika i politička aktivnost u nekoliko značajnih majanskih gradova na severu, uključujući čuveni grad Čičen Ica, prestali su u različitim vremenima tokom ovog perioda klimatskog stresa.

Precizno datirane suše predstavljaju novi okvir za detaljnu analizu vremena i dinamike interakcija između čovaka i klimata u regionu.

Od 1990-ih, istraživači su počeli da kombinuju klimatske podatke sa svedočanstvima koja su ostavile Maje, kao što su datumi na ključnim spomenicima, da bi pokazali da je niz suša tokom terminalnog klasičnog perioda verovatno doprineo ogromnim sociopolitičkim problemima u majanskom društvu.

Sad su hemijski potpisi iz stalagmita u pećini na severu Jukatana dali mnogo jasniju sliku tih suša. Stalagmiti se formiraju kad voda kaplje sa plafona pećine i minerali sadržani u vodi se pretvaraju u velike naslage na podu pećine. Datirajući i analizirajući slojeve izotopa kiseonika u stalagmitu, istraživači su došli do vrlo detaljnih informacija o klimi u terminalnom klasičnom periodu.

Ranije istraživanje je merilo izotope kiseonika sadržane u jezerskom sedimentu radi određivanja jačine suše. Međutim, jezerski sediment ne sadrži dovoljno detalja da se tačno utvrde klimatski uslovi u određenoj godini na određenom mestu.

Proučavanje stalagmita je ranije otkrilo prosečne godišnje količine kiše tokom terminalnog klasičnog perioda, ali su istraživači pod vođstvom Kembričkog univerziteta sad otišli dalje i izolovali informacije iz individualnih kišnih i suvih sezona, zahvaljujući relativno debelim (oko jedan milimetar) godišnjim slojevima u stalagmitu korišćenom u studiji. Specifični izotopi kiseonika u svakom sloju pokazuju sušu tokom kišne sezone.

Izolovanje individualnih kišnih sezona omogućava preciznije praćenje suše tokom tih sezona, od čega zavisi da li usevi uspevaju ili propadaju, kažu istraživači.

Klimatske informacije iz stalagmita su u skladu sa datumima zapisanim na majanskim spomenicima. U periodima produžene i teške suše, upisivanje datuma na mestima kao što je Čičen Ica bi potpuno prestalo.

„To ne znači nužno da su Maje napuštale Čičen Icu tokom tih perioda, ali je verovatno bilo većih briga od gradnje spomenika, kao što je uspeh useva“, kažu istraživači.

Stalagmiti iz pećina u regionu mogli bi biti ključni za saznanja o terminalnom klasičnom periodu. Takođe bi mogli dati informacije o frekvenciji i jačini tropskih oluja. Obično povezani sa dalekom prošlošću, metodi ovog modela za detaljno poređenje klimatskih i istorijskih podataka sad su primenjeni na relativno nedavnu istoriju.

(Telegraf Nauka/Live Science/University of Cambridge)