Analiza stena pokazuje da su neandertalci stvarali umetnost pre barem 64.000 godina

Ponekad se umetnost pripisuje isključivo modernim ljudima.

Sposobnost za stvaranje umetnosti često se smatra obeležjem naše vrste. Pre više od jednog veka, stručnjaci za preistoriju su čak imali problem da poveruju da su moderni ljudi iz gornjeg paleolita (pre između 45.000 i 12.000 godina) bili sposobni za umetnički izraz.

Preporučujemo

Otkrića nesporno starih umetničkih radova iz pećina i stenovitih skloništa u Evropi ubrzo su razvejala njihove sumnje. Međutim, šta je sa neandertalcima, našim drevnim rođacima sa velikim mozgovima? Sad znamo da su i oni bili sposobni za stvaranje umetnosti.

Ipak, trenutno su svа svedočanstva u pogledu neandertalaca „nefigurativna“ — bez prikaza životinja, uključujući ljude. Ovaj drugi oblik umetnosti je možda bio ekskluzivan za homo sapijensa. Umesto toga, neandertalski primeri se sastoje od šablona napravljenih šakom – tako što su pigmenti raspršivani preko šake, prsti utiskivani u mekanu površinu — i geometrijskih oznaka.

Neandertalci su nastanjivali zapadnu Euraziju od pre oko 400.000 godina do izumiranja pre oko 40.000 godina i često su karikirani kao arhetipski "pećinski ljudi".

Pitanja o njihovoj kognitivnoj i bihevioralnoj sofisticiranosti nikad nisu potpuno nestala, a pitanje da li su proizvodili umetnost je među najvažnijima.

Iako znamo da su neandertalci bili sposobni da prave nakit i koriste obojene pigmente, mnogo je prigovora na tvrdnju da su istraživali duboke pećine i ostavljali umetnost na zidovima.

Međutim, nedavno istraživanje je nesumnjivo potvrdilo da su to činili. U tri španske pećine — La Pasijega u Kantabriji, Maltravijeso u Ekstremaduri i Ardales u Malagi — neandertalci su pravili linearne znakove, geometrijske oblike, šablone pomoću šake i otiske koristeći pigmente. U pećini La Roš Kotar, u dolini Loare u Francuskoj, neandertalci su ostavili razne linije i oblike napravljene utiskivanjem prstiju u meku površinu.

I duboko u pećini Brunikel, na jugozapadu Francuske, slomili su stalaktite u delove slične dužine i konstruisali veliki ovalni zid od njih, paleći vatre na vrhu. Ovo nije bilo sklonište, već nešto čudnije, i da je bilo konstruisano u galeriji moderne umetnosti sigurno bismo pretpostavili da je reč o umetničkoj instalaciji.

Foto: HO / AFP / Profimedia

Sad kada imamo dobro potvrđene primere neandertalske umetnosti na zidovima pećina u Francuskoj i Španiji, dalja otkrića su neizbežna. Međutim, posao je težak zbog problema u određivanju starosti paleolitske pećinske umetnosti. Zapravo, to je često predmet intenzivne debate među stručnjacima.

Šeme relativnog datiranja zasnovane na stilu i temama pećinske umetnosti i upoređivanja objekata iz datiranih arheoloških slojeva su korisni, ali imaju ograničenja.

Utvrđivanje stvarne starosti zahteva barem jedan od tri uslova. Prvi je prisustvo ugljenog pigmenta koji se može datirati pomoću metode radioaktivnog ugljenika. Ovo će tačno utvrditi kad je ugljen nastao (kad je drvo umrlo). Međutim, crni pigmeni su često od minerala (mangan) i stoga starost velikog dela pećinske umetnosti crne boje jednostavno ne može da se utvrdi.

Problem je i to što nastanak ugljena možda neće biti iste starosti kao njegovo korišćenje u vidu pigmenta. Metoda radioaktivnog ugljenika ne bi pokazala kad je ugljen zapravo upotrebljen.

Drugi uslov je prisustvo kalcitnih tokova (stalaktita i stalagmita) koji su formirali slojeve preko umetničkih radova. Ako su se taložili na vrhu nekog umetničkog rada, onda moraju biti mlađi. Metod utvrđivanja starosti na osnovu raspada uranijuma u neki izotop — poseban oblik — elementa torijuma može se koristiti za tačno određivanje kad su nastali kalcitni slojevi, što daje minimalnu starost umetnosti ispod njih.

Ovaj metod je pokazao da je pigmentna umetnost u tri gorepomenute španske pećine stvorena pre više od 64.000 godina. To je minimalna starost – stvarna starost može biti mnogo veća.

Međutim, čak i u svom najmlađem obliku, slike su nastale barem 22.000 godina pre najranijeg dolaska modernih ljudi (homo sapijensa) na Iberijsko poluostrvo. Pošto je arheologija srednjeg paleolita — vremena neandertalaca — zajednička u sve tri pećine, najjednostavnije tumačenje je da su autori slika bili neandertalci.

Treći uslov je obezbedio dodatne dokaze o umetničkoj aktivnosti neandertalaca. Krivudave linije koje su napravili prsti u mekom blatu zidova pećine Roš Kotar otkrivaju još jedan oblik interakcije sa ovim misterioznim podzemnim svetom. Ove oznake uključuju talasaste, paralelne i zakrivljene linije u organizovanim rasporedima koji pokazuju da su napravljeni namerno.

Utvrđivanje starosti sedimenata formiranih preko ulaza pokazuje da je bila potpuno zatvorena pre 54.000 godina — verovatno ranije. Kao i u slučaju španskih pećina, to je bilo mnogo pre nego što je homo sapijens stigao u region i pećina sadrži samo oruđa koja su napravili neandertalci. Ovo dodaje još jedan umetnički oblik u neandertalski repertoar.

Čak i najveći skeptici moraju da se slože da ovi podaci nedvosmisleno otkrivaju umetničke aktivnosti u dubokim pećinama koje su mogli da izvedu samo neandertalci.

Ova umetnost bi mogla predstavljati neandertalske individue koji postaju svesniji svoje sopstvene moći u svetu. Možda predstavlja prvi dokaz susreta sa carstvom imaginacije. Godine koje dolaze će sigurno dati još više tema za raspravu.

(Telegraf Nauka/Live Science/Conversation)