"Radi svoj posao" Jugoslovenske snage 1948. upale u Grčku, nastala krvava bitka, poginulo 17 vojnika

Tokom građanskog rata u Grčkoj zabeleženo je mnogo incidenata između grčke vojske i jedinica albanske, bugarske, ali i jugoslovenske vojske! Jedan od najozbiljnijih, možda i najvažniji incident, dogodio se 8. septembra 1948. godine na Kajmakčalanu - vrhu planine Nidže (Voras) koja je tada bila granica dve zemlje.

Vrh (2.440 m) se nalazi na granici okruga Pela i Florina. Tokom Građanskog rata, oblast je bila pod nadležnošću Trećeg vojnog korpusa i predstavljala prolaz za borce Demokratske armije Grčke (vojska koju je osnovala Komunistička partija Grčke) preko jugoslovenske teritorije, od i ka planini Vitsi. Grčka vojska je, kako bi sprečila ove pokrete, postavila stražarske punktove duž granične linije sa Jugoslavijom. Sukob Staljina i Tita ograničio je kretanje u regionu, ali napetost i manji incidenti nisu prestajali.

Preporučujemo

Grčke snage na Kajmakčalanu 1948.

U avgustu 1948. Treći korpus dobio je naredbu da napadne snage DAG kako bi sprečio njihov prelazak ka planini Gramos gde je grčka vojska već izvršila ofanzivu. Operaciju pod kodnim nazivom "Dafne" poverili su 32. brigadi XI pešadijske divizije.

Brigada je imala 514. i 516. pešadijske pukove, dvodelnu četu 517. pešadijskog puka, artiljerijsku bateriju planinskog topništva, odeljenje poljskog topništva sa ukupno šest topova, odeljenje oklopnih vozila i tri mitraljeske grupe sa ukupno šest mitraljeza. Takođe, iz rezervi Trećeg korpusa raspoređena je dodatna četa 516. puka, tri čete 64. bataljona nacionalne garde, još jedno odeljenje oklopnih vozila i dve dodatne artiljerijske jedinice sa četiri topa. Operacija je počela 25. avgusta 1948. i završena 25. septembra 1948, pri čemu su grčke snage preuzele kontrolu i stigle do granice.

Jugoslovenski napad i ulazak na grčku teritoriju

Septembra 1948. dogodila se neočekivana akcija jugoslovenske vojske, čiji su vojnici napali grčke trupe na vrhu Kajmakčalana i ušli na grčku teritoriju, čak na više od jednog kilometra dubine. Kako piše Antonios Papadakos u svom članku u časopisu "Vojna istorija“, na vrhu Kajmakčalana nalazile su se jedinice 514. i 556. pešadijskog puka. Na piramidi br. 119 bila su dva borbena odreda 3. čete 556. puka sa oficirskim zapovednikom. Na uzvišenju 2137, desno od vrha, i na visovima Profitis Ilias (2.524 m) i Stalos (2.236 m) raspoređene su još tri čete.

Odjednom, u 14.30 časova 8. septembra 1948, borbene grupe na graničnoj liniji primetile su pokrete sa jugoslovenske teritorije. Jugoslovenske snage su se podelile u tri kolone, rasporedile u borbenu formaciju i nastavile kretanje na grčku teritoriju. Grčki vojnici su ih prvobitno smatrali gerilcima. Komandant snaga, potporučnik Joanis Kapetis, naredio je svojim vojnicima da zauzmu borbene položaje oko piramide 119. Laki minobacači od 60 mm postavljeni su na vrhu. Oko 60 Jugoslovena ušlo je na grčku teritoriju.

Grčke snage su otvorile vatru. Jugosloveni su uzvratili, a još dve grupe su ušle na grčku teritoriju kako bi opkolile Grke. Kapetis je naredio povlačenje na vrh Kajmakčalan. Tokom povlačenja, vojnik Vasilios Mojsiadis, zbog guste magle, izgubio je orijentaciju i zarobljen je od strane napadača. Još trojica vojnika nakratko su se izgubila zbog magle, ali su se naknadno spojili sa svojom četom. Kapetis je uspeo da kontaktira 3. četu i prijavi da je 400 gerilaca (kako je mislio) ušlo na grčku teritoriju iz Jugoslavije i napalo vrh Kajmakčalana. Smatrano je da se radi o grešci zbog magle i da su u pitanju bile druge grčke jedinice.

Kada je stigao na položaj, zatekao je svoje vojnike pod teškom vatrom, na koju su uzvraćali. U 15.15 još dve jugoslovenske kolone kretale su se jugozapadnim padinama vrha, stižući do 1.500 m unutar grčke teritorije. Napadači su takođe napali i komandni punkt 3. čete. Bitka je trajala, a Grci i Jugosloveni koristili su čak i ručne bombe na udaljenosti manjoj od 20 metara. U 17.15 stigla je 1. četa 556. puka, koja je zauzela stene sa obe strane grebena između Kajmakčalana i uzvišenja 2250, jugoistočno od njega, čime je sprečeno opkoljavanje 3. čete i pojačana je trećom četom. Oko 17.30 magla se razišla. Grčka artiljerija i minobacači 556. puka ušli su u bitku. Grčke snage su krenule u snažnu kontraofanzivu, terajući Jugoslovene u bekstvo. Vojnici koji su mislili da se bore protiv gerilaca iznenada su ugledali mrtve Jugoslovene i napušteno jugoslovensko naoružanje!

Zarobljavanjem jednog vojnika i još dvojice sledećeg dana potvrđeno je ono što je prethodno zabeleženo. Jugosloveni su pretrpeli velike gubitke: 17 mrtvih (među njima 2 oficira) i tri zarobljenika. Na bojnom polju ostavili su: četiri mitraljeza, sedam automatskih pušaka, četiri puške, ručne bombe, trake mitraljeza i protivoklopne metke, sve sovjetskog porekla. Grčka strana imala je pet ranjenih i jednog nestalog.

Zarobljenici

Tri zarobljena jugoslovenska vojnika bili su: Abdulah Busanić , Franjo Toplek  i Milorad Nešovanić . Pripadali su 1. bataljonu 42. brigade 3. divizije, sa snagom od 480 vojnika. Noću 7. septembra bataljon je krenuo iz Bitolja i u 9 sati 8. septembra stigao do planine Voras. Odavde, predvodeći 1. četu, kretali su se ka piramidi 119. Dok su se penjali s leve strane su ugledali deset naoružanih muškaraca i pitali ko su.

- Grčki partizani - odgovorili su oni.

Jugosloveni su nastavili put dok su Grci partizani ostali na položajima. Zarobljenici su tvrdili da je njihov minobacač ispalio tri granate ka grčkoj teritoriji (što Grci nisu potvrdili), zatim su napali piramidu 119 i zarobili jednog grčkog vojnika. Na grčkoj teritoriji improvizovali su borbene položaje i položaje minobacača. Na kraju su se vratili na jugoslovensku teritoriju, prethodno prikrivajući borbene položaje, kako je potvrdila i Komisija UN.

Komandant čete naredio im je da sada isteraju Grke sa crkvice Svetog Ilije na istoimenom uzvišenju. Bataljon je ponovo krenuo u akciju oko 17 sati 8. septembra. U jednom trenutku vojnik 1. čete 3. čete rekao je: "Ne vidite li, poručniče, da napredujemo unutar grčke teritorije i to raspoređeni?" Dobio je kratak odgovor: "Radi svoj posao". Nakon toga usledila je bitka.

"Diplomatsko" rešenje problema

Po naredbi generalštaba, 32. brigada je tražila sastanak sa jugoslovenskim oficirima kako bi im uručila pismenu žalbu za incident. Naglašeno je da Grčka teži dobrim odnosima sa Jugoslavijom, da ne namerava da izvrši invaziju, ali da neće tolerisati kršenje granica i da će braniti svoju teritoriju svim sredstvima. Takođe, prihvatila je da preda tela poginulih nakon potpisivanja protokola. Jugosloveni su pristali, ali su odugovlačili.

Bitka na vrhu Kajmakčalan poklopila se sa završetkom operacije "Koronis" grčke vojske i ponovnim zauzimanjem Gramosa.

(Telegraf.rs/Protothema)