Kosmički zraci pokazali tačnu starost naselja u Grčkoj: Nova metoda ključ za praistoriju Balkana

Arheloško nalazište Dispilio... Foto: Massimo Pizzocaro / Alamy / Alamy / Profimedia

Otkrivanje starosti praistorijskog naselja Dispilio u severnoj Grčkoj decenijama je bilo nemoguće. Ipak, naučnici sa Univerziteta u Bernu uspeli su da pomoću kosmičkih zraka utvrde da su građevine nastale između 5328. i 5140. godine pre nove ere.

Da bi to uradili oni su kombinovali podatke o godovima drveta korišćenog za izgradnju i iznenadnog skoka radioaktivnog ugljenika 5259. pre nove ere, što navode u studiji objavljenoj u Nature Communications, piše Phys.org. Ovo je pouzdana hronološka referenca za mnoga arheološka naselja u Jugoistočnoj Evropi.

Preporučujemo

Datiranje otkrivenih predmeta iz prošlosti ima ključnu ulogu u arheologiji. Uvek je suštinski važno otkriti koliko je stara neka grobnica, naselje ili pojedinačni predmet. Utvrđivanje starosti predmeta iz praistorije moguće je tek poslednjih nekoliko decenija.

Dva glavna metoda su dendrohronologija, koja omogućuje datiranje zahvaljujući sekvencama na godovima drveća, i datiranje radioktivnim ugljenikom, kojim se proračunava starost otkrivanjem stadijuma poluraspada radioaktivnog izotopa ugljenika C14 u godovima drveća.

Naučnici sa Univerziteta u Bernu iskoristili su činjenicu da je 5259. pre nove ere došlo do velikog prodora čestica visoke energije iz kosmosa.

- U centralnoj Evropi moguće je pomoću godova drveća datirati predmete koji su stari skoro 12.500 hiljada godina, do 10375. pre nove ere. Međutim, ova hronologija moguća je samo u određenim regionima i nije konzistentna za Mediteran – rekao je glavni autor studije Andrej Mackovski, naučnik Instituta arheoloških nauka pri Univerzitetu u Bernu.

Zbog toga ovaj vid datiranja mora da se kombinuje sa metodom radioaktivnog ugljenika. Dok je drvo živo, ono apsorbuje radioaktivni ugljenik koji postoji u zamljinoj atmosferi. Kada se iseče, tog procesa više nema, a period poluraspadanja izotopa ugljenika je 5730 godina. Onda se ispituje koliko ugljenika C14 još ima u određenom godu drveta i tako se proračunava vreme smrti drveta.

- U najboljem slučaju, datiranje je daje opseg od nekoliko decenija. Do nedavno je precizno datiranje bilo moguće samo ako je dostupna kontinuirana hronologija pomoću godova, što je slučaj samo sa tri regiona na svetu – jugozapadne SAD, podnožje severnih Alpa i Engleskui Irsku – rekao je Albert Hafner, profesor praistorijske arheologije na Univerzitetu u Bernu i jedan od autora studije.

Rešenje problema pojavilo se 2012. kada je japanski fizičar Fusa Mijaki otkrio da je bilo velikog naleta kosmičkih zraka, verovatno zbog solarne baklje, koja je poremetila radioaktivni ugljenik uskladišten zatim u godovima drveta. Ovi skokovi mogu biti tačno datirani zahvaljujući dugoročnoj hronologiji pomoću godova i tome što je reč o globalnim događajima.

- Mijaki je prepoznao prvu tačku ovog tipa i to je dovelo do promene u praistorijskoj arheologiji – rekao je Hafner.

Trenutno je poznato desetak ovih Mijaki događaja, sve do 12350. pre nove ere. Dva posebno važna su 5259. i 7176. pre nove ere, koje su 2022. otkrili naučnici ETH u Cirihu.

Zahvaljujući tome, naučnici su analizirali 787 komada drveta sa arheološkog naselja Dispilio i utvrdili da su kuće građene između 5328. i 5140. pre nove ere.

- Balkan je prvi region koji ima koristi od ove promene i sada će tu biti moguće datirati stvari bez obzira na kalendar – rekao je Hafner.

Naučnici dodaju da Balkan ima neka od najstarijih naselja na obalama jezera u Evropi i da je ovaj region imao ključnu ulogu u ekspanziji poljoprivrede u Evropi.

(Telegraf Nauka/Phys.org)