Kako hipertropska klima preti da pretvori pluća planete u izvor dodatnog ugljen-dioksida

Amazonska prašuma, poznata kao „pluća planete“, može da se suoči sa dramatičnim klimatskim promenama do kraja ovog veka — promenama koje naučnici opisuju terminom „hipertropi“ ili „hipertropska klime“, što predstavlja stanje bez modernog pandana na Zemlji poslednjih 10–40 miliona godina, pokazuje studija objavljena u žurnalu Nature, prenosi Popular Mechanics.

U srcu ovih predviđanja leži uticaj globalnog zagrevanja. Kako se emisije gasova sa efektom staklene bašte i dalje povećavaju, sušne sezone u Amazoniji postaju duže, a temperature više i intenzivnije. Danas su takozvane „vruće suše“ relativno retke i obično se javljaju samo periodično tokom ekstremnih događaja kao što su El Niño epizode.

Preporučujemo

Međutim, tim naučnika sa Univerziteta Kalifornija u Berkliju i saradnici predviđaju da bi do 2100. godine takve ekstremne suše mogle postati uobičajene — čak do 150 dana godišnje, odnosno da bi se pojavile znatno češće nego što je to sada slučaj, pa i van tradicionalne sušne sezone.

Termin „hipertropska klime“ opisuje klimatske uslove koji su topli i suvi znatno više nego u bilo kom istorijskom tropskom režimu zabeleženom u poslednjih deset miliona godina. To znači da bi region doživeo temperature i nedostatak vode koji se ne poklapaju ni sa sadašnjim tropskim standardima — dovoljno ekstremno da biljke, trajno navikle na obilnu vlagu, ne mogu da prežive u svojoj sadašnjoj formi.

Ključni mehanizam koji stoji iza ovih promena je upravo kombinacija visoke temperature i smanjenog sadržaja vode u zemljištu. Normalno, amazonske drveće koristi veliki volumen vode iz tla da bi kroz lišće vršilo transpiraciju i apsorbovalo ugljen-dioksid, neophodan za fotosintezu i rast.

Istraživači su otkrili da kada sadržaj vode u tlu padne ispod oko jedne trećine (oko 0,32–0,33 zapremine vode), transpiracija se naglo smanjuje, listovi zatvaraju pore da bi sačuvali vodu, ali pri tom prestaju da apsorbuju CO₂, što praktično znači da biljke „gladuju“ — nemaju više gorivo za izgradnju i održavanje tkiva. Dalje, produžena suša i toplota mogu da izazovu pojavu mehurića vazduha u drvnoj tečnosti (ksilemu), slično emboliji kod ljudi, što blokira transport vode unutar biljke i dovodi do smrti drveta. Ovakav proces se može posmatrati kao ekvivalent vazdušnog ugruška u krvnim sudovima koji prekida cirkulaciju.

Ukratko, pošto se zemljišna vlaga povlači i temperatura raste, drveće postaje toliko opterećeno da jednostavno ne može da održi svoju fiziologiju. To dovodi do povećanja stope umiranja stabala — naučnici predviđaju skok od oko 1% godišnje smrtnosti na približno 1,55% do 2100. godine, što deluje kao mala promena procenta, ali je za biomasu džungle Amazona to ogroman gubitak šuma.

Takav scenario ima dalekosežne posledice, amazonska prašuma je jedan od najvećih apsorbera ugljen-dioksida na planeti i igra vitalnu ulogu u ublažavanju klimatskih promena. Ako ona izgubi sposobnost da upija CO₂ zbog umiranja drveća i sve dužih perioda suše, to ne samo da utiče na lokalni biosistem, već i na globalni ciklus ugljenika, potencijalno ubrzavajući efekat globalnog zagrevanja već postojećim emisijama.

Naučnici takođe upozoravaju da se ovo novo stanje klime ne mora dogoditi samo u Amazoniji. Slične tropske šume u zapadnoj Africi i jugoistočnoj Aziji mogle bi, po istim modelima, doživeti srodne promene ukoliko se emisije gasova ne smanje — jer bi i tamo povećane temperature i suše mogle narušiti ravnotežu vlage i energije koju biljke koriste da prežive.

Štaviše, ideja hipertropske klime podseća da klimatski sistemi koji su poslednjih desetina miliona godina bili stabilni mogu biti destabilizovani kroz ljudsku aktivnost i velike emisije gasova sa efektom staklene bašte, što dovodi do klimatskih režima koji su za dosadašnje uslove nezamislivi.

Ova promena nije samo apstraktna naučna teorija — već realna geografska i fiziološka pretnja jednoj od najvažnijih ekoloških regija na planeti. Iako još uvek postoji prostor za smanjenje emisija i ublažavanje ovih efekata, aktuelni trendovi pokazuju da će se Amazon do 2100. godine verovatno približiti, ili čak preći prag hipertropskog režima, ukoliko se globalno zagrevanje nastavi sadašnjim tempom.

(Telegraf Nauka / Popular mechanics)