„Otkrili smo brod za zabavu, evo šta se na njemu dešavalo“: Jedinstveni pronalazak na morskom dnu

Na egipatskoj obali Sredozemnog mora, u dubinama oko luke u Aleksandriji, leži potopljeni ostatak nekad veličanstvenog grada. Luke, palate i hramove progutalo je more. Nestali zbog zemljotresa i skoka nivoa Mediterana, ovi izgubljeni spomenici postali su fokus istraživanja i iskopavanja Evropskog instituta za podvodnu arheologiju, u saradnji sa Ministarstvom turizma i antikviteta Egipta, napisali su Demijan Robinson, direktor Oksfordskog centra za podvodnu arheologiju, i Frank Godio, profesor Oksfordskog centr aza podvodnu arheologiju, u tekstu za The Conversation, koji u celosti prenosimo.

„Veliki deo našeg nedavnog rada bio je usmeren na ostrvo Antirodos, gde je otkriven hram egipatske boginje Izide koji je obnovila Kleopatra VII, kao i Timonijum, palata koju je sagradio njen partner i rimski general Marko Antonije.

Preporučujemo

Olupine brodova iz kraljevske luke Antirodosa oslikavaju to kako se Aleksandrija transformisala iz mesta ogromnog bogatstva i ekstravagancije dinastije Ptolomeja u ekonomski centar rimskog sveta.

Naša najnovija iskopavanja otkrila su olupinu broda koja datira iz ranog rimskog perioda. Ispod peska su bili skriveni ostaci talamagosa (thalamagos). To je tip nilskog broda koji u rimskoj književnosti prati veoma živopisna reputacija brodova za zabavu. Međutim, otkriće takvog plovila u prometnoj trgovačkoj luci bilo je neobično. Zapitali smo se: da li o ovoj olupini razmišljamo na pravi način?

Otkriće broda

Olupine u Kraljevskoj luci otkrivene su pomoću novog sonarnog istraživanja morskog dna. To je proizvelo ogromne količine podataka koji su ubačeni u algoritam mašinskog učenja, obučen da prepozna ‚potpise‘ brodskih olupina. Početni rezultati su bili obećavajući, a iskopavanja na lokacijama koje je algoritam identifikovao otkrila su manji čamac i trgovački brod dužine 30 metara.

Zajedno sa sličnim trgovačkim brodom pronađenim u ranim godinama projekta, ovi nalazi ilustruju komercijalizaciju Kraljevske luke u rimskom periodu.

Na početku misije 2025. bili smo uvereni da je olupina trgovački brod. Ali sa svakim zaronom, novi nalazi su menjali naše razumevanje, postepeno otkrivajući plovilo koje se razlikovalo od onoga što smo mislili da istražujemo.

Olupina ima mnogo tipičnih karakteristika rimskog carskog brodograditeljstva, ali grčki grafiti urezani u njene daske sugerišu da je brod izgrađen i popravljan u Aleksandriji. Takođe, njegov oblik se razlikuje od teretnih brodova pronađenih na drugim mestima u Kraljevskoj luci. Sa oko 28 metara dužine i 7 metara širine, očuvani ostaci ukazuju na to da je reč o brodu sa ravnim dnom i relativno širokim, četvrtastim trupom. Pramac i krma su bili asimetrični, dajući zaobljene linije krajevima broda. Međutim, nedostajalo mu je ležište za jarbol, što ukazuje na to da se kretalo pomoću vesala. Olupina nije imala ni idealan oblik, ni pogonski sistem za teretni brod, što ju je činilo misterijom.

U potrazi za tragovima, okrenuli smo se ka oko 500 fragmenata ptolemejskih i rimskih papirusa koji dokumentuju nautičke teme. Oko 200 njih navodi različite tipove rečnih plovila, koja su često nazivana po teretu koji su prevozila – od žita, vina i kamena, do đubriva i leševa.

Jedan od ređe pominjanih tipova broda je talamagos ili ‚brod sa kabinama‘. Ova vrsta plovila prikazana je na mozaiku iz Palestrine, pejzažu koji je nastao otprilike u isto vreme kada i brod pronađen u hramu nadomak Rima.

Sa oblikom i nizom vesala, brod sa mozaika pokazuje neverovatnu sličnost sa materijalnim ostacima iz Kraljevske luke. Iako su istraživanja naše olupine tek na početku, čini se da smo pronašli talamagos – jedan od ozloglašenih brodova za zabavu sa Nila.

Šta se dešavalo na drevnim brodovima za zabavu

Primer na mozaiku iz Palestrine prikazuje brod sa kabinama koji se koristi za lov na nilske konje, što je ritual povezan sa faraonima drevnog Egipta. Veza između ovog tipa broda i plemstva vidi se i u zapisu filozofa Seneke, koji ih je s potcenjivanjem nazvao ‚igračkama kraljeva‘.

Iako je ptolemejska kraljevska porodica imala nilske jahte, pa čak i njihove džinovske verzije, možemo pretpostaviti da su plovila veličine našeg bila uobičajen prizor na reci. Zapravo, antički geograf Strabon pisao je o Aleksandrijcima koji priređuju gozbe na brodovima sa kabinama u senovitim delovima vodenih puteva oko grada. Opisao ih je kao deo bahanalija i razuzdanog ponašanja povezanog sa narodnim festivalima u obližnjem gradu Kanopusu.

Ovi rimski autori su, međutim, verovatno preuveličavali kulturu luksuza i razvrata dvora svog nedavno poraženog neprijatelja, kao i ‚izopačen‘ životni stil tamošnjeg naroda. Razmišljati o našem talamagosu isključivo kao o brodu za zabavu značilo bi selektivno birati pikantne rimske priče i nasesti na njihovu propagandu.

Suvoparni detalji iz administrativnih papirusa otkrivaju da su talamagosi bili više od luksuznih jahti. Mogli su prevoziti teret i korišćeni su za prevoz zvaničnika uz i niz reku. Shodno tome, otkriće broda sa kabinama u užurbanoj trgovačkoj luci nije potpuno neočekivano.

Proslava „Plovidbe Izide“

Postoji, međutim, još jedna mogućnost. Naš brod je pronađen blizu hrama boginje Izide i možda je uništen u istom seizmičkom događaju koji je izazvao urušavanje ovog svetilišta. Da li je to bio luksuzni hramski brod korišćen tokom festivala kao što je proslava ‚Plovidbe Izide‘ (Navigium Isidis)?

Ovaj praznik, kojim se obeležavalo ‚otvaranje mora‘ nakon zimske sezone, bio je jedan od festivala koji su toliko uznemiravali Strabona zbog ponašanja učesnika. Zapravo, to je bio festival koji je trebalo da osigura zaštitu flote sa žitom od koje je Rim zavisio kako bi prehranio svoju gladnu gradsku populaciju. Strabon je odlučio da prenaglasi određene aspekte događaja kako bi podišao antiptolemejskim predrasudama u Rimskom carstvu.

Detaljna analiza olupine nakon iskopavanja je u toku. Želimo da razumemo kako je tačno naš brod izgledao i kako se ponašao na Nilu. Takođe nas čeka još rada u biblioteci sa drevnim tekstovima. Ono što je sigurno jeste da smo tek počeli da otkrivamo tajne ovog talamagosa.“

(Telegraf Nauka/The Conversation)