Kad i gde su mačke pripitomljene: Nova istraživanja o istoriji kućnih ljubimaca

Dve nove studije o drevnim ostacima mačaka ukazuju na to da je pripitomljavanje ovih životinja počelo već verovatno u Egiptu ili nekoj drugoj oblasti severne Afrike — i to u kasnijem periodu nego što su ranije teorije sugerisale. Prvi odnos čoveka i mačke, izgleda, nije bio obeležen bliskošću, već upotrebom tela životinje kao sirovine za ishranu i odeću, piše Live science.

Mačke su kroz istoriju zauzimale jedinstveno mesto u ljudskim zajednicama — od boginja u hramovima do kućnih ljubimaca koji predu u krilu. Ali vreme i mesto njihovog pripitomljavanja ostajali su nejasni, iako se znalo da domaće mačke (Felis catus) potiču od afričke divlje mačke (Felis lybica). Nova genetska i arheozoološka istraživanja, objavljena marta 2025, dodatno pomeraju granice u razumevanju početaka tog složenog odnosa.

Preporučujemo

Jedna od dugotrajnijih hipoteza bila je da su mačke prvi put pripitomljene u Levantu — području istočno od Sredozemnog mora koje obuhvata današnji Liban, Izrael, Palestinu i delove Sirije. Prema toj teoriji, tokom neolita (pre oko 12.000 do 5.000 godina), kada su ljudi počeli da se bave poljoprivredom, pojavila se potreba za prirodnom kontrolom glodara. Mačke, privučene obiljem plena u žitnicama, spontano su se približavale ljudskim naseljima. Ljudi su ih tolerisali jer su im koristile, i tako je započelo pripitomljavanje. Ovu pretpostavku najčešće potvrđuje grob otkriven na Kipru, u kome je mačka sahranjena uz ljudsko telo, što je tumačeno kao rani znak bliskosti.

Međutim, nove analize antičkih ostataka mačaka s područja severne Afrike i Evrope bacaju novo svetlo na ovu priču. Prema nalazima istraživača, čiji su radovi trenutno u fazi recenzije, verovatnije je da je pripitomljavanje započelo upravo u Egiptu — zemlji u kojoj su mačke bile obožavane, mumificirane i prikazivane u ikonografiji, ali i ubijane i korišćene u praktične svrhe, uključujući izradu odeće od krzna. To sugeriše da prvi kontakt između ljudi i mačaka nije nužno bio miroljubiv ili zaštitnički, već više utilitaran.

Foto: Shutterstock/vector owl

Uprkos bogatoj arheološkoj i slikovnoj evidenciji iz Egipta, ostaje ozbiljna praznina u genetskim podacima.

- Egipat ostaje najočigledniji kandidat kada gledamo umetnost i mumije, ali bez pouzdane genetske analize mačaka iz tog vremena ne možemo sa sigurnošću tvrditi da je upravo tu počelo pripitomljavanje - kaže dr De Martino, koautor studije.

Drugi istraživački tim, predvođen genetičarom Džonatanom Lososom, sugeriše da je oblast zapadne severne Afrike — koja obuhvata delove današnjeg Alžira, Tunisa i Libije — još ubedljivija s genetske strane. Analizom drevne DNK iz kostiju mačaka pronađenih u tim regijama, otkriveno je da se upravo tu nalazi genetski najraznovrsniji materijal koji bi mogao biti osnovni izvor za kasniju diverzifikaciju domaćih mačaka.

Izuzetno važan nalaz jeste i to da su mačke stigle u Evropu znatno kasnije nego što se mislilo. Primerci iz Velike Britanije, analizirani u okviru ove studije, datiraju tek iz kasnog gvozdenog doba. To ukazuje na ranu, ali oskudnu migraciju mačaka u Evropu, koja je potom značajno ubrzana tokom grčko-rimske ere. Tokom tog perioda, mačke su se širile zajedno sa trgovinom i kolonizacijom — postajući deo svakodnevnog života širom Sredozemlja, a kasnije i kontinentalne Evrope.

Foto: Shutterstock/Pogodina Natalia

U tom procesu, kako navode istraživači, mačke nisu bile samo pasivni pratilac ljudi, već je selekcija išla sporo i nejednako — većim delom oslanjajući se na prirodnu selekciju i funkcionalnost, pre nego na svesno ukrštanje i odgoj, kao što je bio slučaj s psima. To možda i objašnjava zašto današnje domaće mačke zadržavaju toliko osobina divljih predaka: nezavisnost, teritorijalnost i sposobnost samostalnog preživljavanja.

Do konačnog odgovora na pitanje gde i kada su mačke zaista postale naši saputnici, nedostaje ključni deo slagalice — kvalitetna genetska analiza egipatskih mumificiranih mačaka. Kada se taj materijal obradi, moguće je da će teorija o poreklu iz Egipta biti potvrđena i na molekularnom nivou. Do tada, ostaje fascinantan paradoks: u pokušaju da shvatimo kako su mačke pripitomljene, ne možemo se oteti utisku da su one zapravo — pripitomile nas.

(Teleraf Nauka / Live science)