Arheolozi se vraćaju u Troju da otkriju tajne mitskog rata

Klasična književnost često nam pruža jedinstven pogled u prošlost – ne samo kroz događaje koje opisuje, već i kroz kulturu, običaje i pogled na svet naroda koji su je stvorili. Iako se mnoga dela smatraju fikcijom, ona mogu sadržati elemente stvarnih događaja koji su preneseni usmenim predanjem ili oblikovani kolektivnim sećanjem. Jedan od najpoznatijih takvih primera jeste Homerova Ilijada, ep koji govori o Trojanskom ratu – mitskom sukobu između Grka i stanovnika moćnog grada Troje.

Priča o Trojanskom ratu jedno je od najpoznatijih klasičnih dela koje već vekovima fascinira čovečanstvo, ali pitanje ostaje: da li je sukob koji Homer opisuje zaista postojao, makar u drugačijem obliku? Da li su Ahil, Hektor, Agamemnon i Helena samo simboli iz pesničke imaginacije, ili se iza njih kriju istorijske ličnosti i stvarni događaji?

Preporučujemo

Odgovore na ova pitanja danas traži nova generacija arheologa, koja se vraća na mesto gde je sve počelo – brdo Hisarlik u severozapadnoj Turskoj, lokaciju za koju se već decenijama smatra da je zapravo legendarna Troja, navodi Blanquivioletas.

Povratak na mesto legende

U maju 2025. godine pokrenut je novi talas arheoloških istraživanja na Hisarliku, pod vođstvom profesora Rüstema Aslana sa Univerziteta Čanakale Onsekiz Mart. Za razliku od prethodnih iskopavanja, koja su se uglavnom fokusirala na gornji deo grada, ovaj put tim se posvetio manje istraženim oblastima donjeg grada – lokacijama koje bi mogle otkriti mnogo više o svakodnevnom životu i potencijalnim borbama koje su se možda odigrale na njegovim obodima.

Cilj istraživača nije da dokažu postojanje mitskih junaka, već da pronađu konkretne, materijalne dokaze koji bi potvrdili da se u Troji, tokom 13. veka pre nove ere – perioda koji se često povezuje sa mikenskom verzijom priče – zaista odigrala velika bitka ili opsada.

Od legende ka arheološkoj stvarnosti

Mitološki aspekti priče – bogovi koji učestvuju u sukobu, božanska oružja i sudbinski dvoboji – naravno, ostaju van domašaja naučne provere. Međutim, sama struktura Ilijade, utemeljenost u realnim geografskim i društvenim okvirima, kao i detaljan opis ratnih taktika i oružja, navode na razmišljanje da bi Homerova pesma mogla imati korene u stvarnim istorijskim događajima. I upravo zato se arheolozi vraćaju Troji: ne da bi pronašli dokaze o bogovima, već tragove ljudi koji su možda vodili rat koji je inspirisao ovu priču.

Tri ključne tačke iskopavanja

Kako bi došli do novih saznanja, tim profesora Aslana fokusirao se na tri ključna lokaliteta:

1. Spoljne zidine grada– čiji raspored i stanje mogu pokazati da li su bile izložene velikim napadima;

2. Delovi donjeg grada– potencijalno važne zone za razumevanje svakodnevnog života stanovnika Troje, ali i njihove odbrane;

3. Otvoreni prostori van zidina– moguće bojište na kojem su se sukobili mikenski ratnici i branitelji Troje.

Upravo ova treća oblast izaziva najveće uzbuđenje. Uz pomoć modernih tehnologija – uključujući LIDAR, magnetometre i dronove – istraživači su zapadno od donjeg grada uočili neobične oblike u tlu koji bi mogli ukazivati na ostatke vojnih kampova ili mesta okupljanja trupa tokom duže opsade. Dodatno, jugozapadno od grada pronađeni su dokazi koji bi mogli ukazivati na autentično bojište – potencijalno mesto gde su se sukobili vojnici koji su, vekovima kasnije, postali inspiracija za likove kao što su Ahil i Hektor.

Foto: Shutterstock

Materijalni tragovi drevnog sukoba kod zidina Troje

Iskopavanja su već počela da daju konkretne rezultate. Pronađeni su fragmenti oružja – bronzani delovi kopalja i strela – zatim kamenje za praćke, kao i keramika sa tragovima paljevine. Još značajnije su zidine koje su, po svemu sudeći, srušene tokom nasilnih dešavanja. Ovi nalazi dopunjuju ranije otkrivene skelete koji pokazuju tragove trauma izazvanih borbom – što dodatno ukazuje na to da je grad bio meta napada tokom bronzanog doba.

Međutim, da li je taj napad bio Trojanski rat kakvim ga je Homer opisao? To je pitanje koje ostaje otvoreno. Gradovi su u tom periodu često bivali napadani, i ono što današnji istraživači pokušavaju da ustanove jeste razmera i kontekst sukoba.

Troja VI, Troja VIIa i istorijski okvir

Grad Troja je tokom svoje duge istorije prolazio kroz devet različitih faza razvoja – od oko 3000. godine pre nove ere do rimskog perioda. Homerova priča, po mišljenju većine arheologa, najviše odgovara fazama poznatim kao Troja VI i Troja VIIa, koje su postojale između 1700. i 1200. godine pre nove ere.

Posebno je zanimljiva Troja VIIa, koja je, prema dosadašnjim podacima, doživela nasilno uništenje – verovatno tokom opsade. Njeni ostaci pokazuju jasne znakove uništenja i nagoveštavaju da je grad pao usled sukoba, a ne prirodne katastrofe ili unutrašnjih previranja.

Nasleđe Hajnriha Šlimana – i šteta koju je naneo

Međutim, potraga za istinom dodatno je otežana zbog ranijih iskopavanja iz 19. veka, koje je vodio nemački arheolog Hajnrih Šliman. Iako je upravo on svetu predstavio ideju da se Troja nalazi na Hisarliku, njegova metodologija bila je krajnje neodgovorna. Opsednut željom da dokaže da je Homer govorio istinu, Šliman je grubo kopao kroz arheološke slojeve, uništavajući sve kasnije faze naselja kako bi stigao do onoga što je smatrao „pravom Trojom“. Time je trajno oštetio brojne delove lokaliteta, uništivši dragocene dokaze i otežavši rad budućim istraživačima.

Sećanja, predanja i pesma

Današnji arheolozi ne tragaju za dokazima o postojanju bogova i mitskih junaka. Njihov cilj je da pokažu kako se stvarni događaji – ratovi, opsade, razaranja – mogu preneti kroz generacije, najpre usmenim predanjem, a potom u obliku epova i poezije.

Ako se potvrdi da je Troja VIIa uništena tokom velikog sukoba, o čemu svedoče pronađeni ostaci zidina, oružja i spaljenog materijala – možda nećemo dobiti potvrdu o postojanju Ahila i Patrokla, ali ćemo znati da je u temelju legende postojao stvarni događaj. A to bi samo potvrdilo snagu i dubinu kolektivnog pamćenja koje je Homer, vekovima kasnije, pretočio u besmrtnu pesmu.

(Telegraf Nauka / Blanquivioletas)